Żydzi w średniowiecznej Polsce

Handlarze żydowscy przemierzali średniowieczną Europę, handlując niewolnikami. Żydzi w Polsce pojawili się w X wieku, a Ibrahim ibn Jakub, pozostawił pierwszy opis ziem Mieszka I.

W średniowiecznej Polsce Żydzi zamieszkiwali Grody Czerwieńskie, znajdowali swoje miejsce po ucieczce z Czech, gdzie byli prześladowani w czasie I wyprawy krzyżowej oraz z Rusi Kijowskiej. Żydzi w Polsce osiedlili się na Śląsku, w miastach Bolesławiec, Wrocław, Tyniec Mały czy Bytom. Najstarsze zabytki tego okresu pochodzą z XIII wieku. Na wrocławskim kirkucie można zobaczyć macewę Dawida, syna Sar Szaloma, który zmarł w 1203 roku.

Żydzi, którzy dotarli na Wielkopolskę, założyli miejscowości Żydowo, niedaleko Gniezna i Żydowo pod Kaliszem. Mieszko III, władający Wielkopolską, umożliwił im dzierżawienie mennicy i ceł. Monety, z 1181 roku mają wybite napisy w języku polskim i hebrajskim.

Na Mazowszu, w Płocku powstała gmina wyznaniowa. Niekorzystna sytuacja dla położenia Żydów, nastąpiła w czasie osiedlania się w Polsce osadników niemieckich. Niektórzy z nowoprzybyłych Niemców wykazywali się nietolerancją wobec Żydów i uniemożliwili im przynależność do cechów rzemieślniczych. Był to początek konfliktów. W 1264 roku Żydzi w Polsce zostali objęci ochroną. Prawa Żydów chronił statut kaliski, który czynił z nich bezpośrednimi poddanymi księcia. Otrzymali, między innymi, wolność do prowadzenia handlu i operacji finansowych.

Dalsze prawa otrzymali Żydzi w Polsce od Kazimierza Wielkiego. Prawa Żydów zaczęły obowiązywać na terenie Królestwa Polskiego, a żupnikiem królewskim został mianowany Żyd, bankier Lewko.

Niekorzystne wydarzenia w Europie, również szalejąca dżuma, były początkiem niekorzystnej sytuacji również w Polsce. W 1319 roku Żydów wypędzono z Wrocławia i z Krakowa. Doszło nawet do spalenia Żydów, których oskarżano o bezczeszczenie hostii. Pomimo takich wydarzeń, wzrastała liczba żydowskich gmin.

Władysław Jagiełło rozszerzył prawa Żydów, ujęte w statucie kaliskim, na Księstwo Litewskie. Prześladowania często inspirowali duchowni, wysuwając przeciw Żydom oskarżenia o profanację symboli chrześcijańskich. Takie działania spowodowały, że Żydzi w Polsce zagrożeni byli nietolerancją i niekorzystną polityką kolejnych władców.

Renesans Żydów

Dom, jaki odnaleźli Żydzi w Polsce, pozwolił im na rozwój do początków XVII wieku. Tolerancję religijną zapewniała unia polsko-litewska i mądra polityka renesansowych władców. W Polsce przebywało wówczas około 80% wszystkich Żydów, jacy żyli na świecie. Zygmunt I Stary przyznawał Żydom tytuły szlacheckie i znosił prawo, według którego musieli nosić odmienne stroje. W Lublinie mieściła się żydowska drukarnia.

Za Zygmunta II Augusta Żydzi w Polsce uzyskali autonomię w gminnej administracji. Również Stefan Batory sprzyjał rozwojowi gmin żydowskich. Żydzi w Polsce izolowali się od mieszkańców spoza żydowskich dzielnic. Popierali to zarówno rabini, jak i duchowieństwo polskie. Odmienność ubiorów, język, obrzędy, wyróżniały społeczność żydowską. Żydzi w Polsce pod koniec XVI wieku stali się piątym stanem – obok stanu szlacheckiego, mieszczańskiego, chłopskiego i duchownego, dzięki powołaniu Sejmu Czterech Ziem.

Od XVII wieku do marca 1968 roku

Koniec XVII wieku oznaczał pogorszenie się sytuacji Żydów, zamieszkujących ziemie polskie. Okres rozbiorów był czasem wzrastającego antysemityzmu, szczególnie na ziemiach zaboru rosyjskiego. W XIX wieku, na skutek migracji Żydów do wielkich miast Europy, przyznano im prawa obywatelskie. Życie polityczne skutkowało zakładaniem ugrupowań syjonistycznych, socjalistycznych i konserwatywnych. Polska okresu międzywojennego była zamieszkana przez jedną z najliczniejszych światowych diaspor, liczącą około 3 milionów Żydów. Jednocześnie uwidaczniał się rosnący antysemityzm.

Wybuch II wojny światowej był okresem holokaustu ludności żydowskiej. Po wojnie Żydzi emigrowali do Izraela, USA i Południowej Ameryki. W Polsce, pod wpływami ZSRR, doszło do wydarzeń marcowych 1963 roku, w wyniku których zmuszono do wyjazdu z kraju do 1972 roku, około 20 tysięcy obywateli pochodzenia żydowskiego. Ich współmałżonkowie również musieli zrzec się obywatelstwa i otrzymali zezwolenie wyjazdu w jedną stronę.

Dodaj komentarz