Wieczór poprzedzający święto, czyli wigilia, swój początek ma w żydowskiej tradycji. Sam wyraz oznacza „czuwanie”, które trwa od zmierzchu, oznacza początek doby.
Wigilia jest częścią wszystkich świąt, jakie obchodzone są w Kościele Katolickim. Do najważniejszych, należy wigilia Bożego Narodzenia. Koniec adwentu oznacza kres czuwania, poprzedzający powtórne przyjście Chrystusa. 24 grudnia wigilię obchodzi kościół łaciński. Grekokatolicy i prawosławni rozpoczynają święto w dniu 6 stycznia.
Świętowanie w polskiej tradycji rozpoczyna się wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdki. Właśnie wówczas rozpoczyna się wieczerza wigilijna. Gwiazdka jest przypomnieniem Gwiazdy Betlejemskiej, która pojawiła się po narodzinach Jezusa. Wigilia Bożego Narodzenia to niezwykła uroczystość. Odczytywana jest Ewangelia według św. Mateusza i św. Łukasza. Spożywanie postnych pokarmów poprzedza łamanie się opłatkiem i wzajemne składanie sobie życzeń. Stół wigilijny przykrywa się białym obrusem, pod którym schowane jest „sianko”. Wśród zastawy stołowej, znajduje się jedno nakrycie wolne, przeznaczone dla niespodziewanego gościa. Wspólnie śpiewane kolędy podkreślają rangę uroczystości.
Ważnym symbolem świąt jest choinka. Przystrojona bombkami i innymi ozdobami, symbolizuje drzewo życia. Do Polski zwyczaj strojenia choinki dotarł na przełomie XVIII i XIX wieku.
Wigilia jest czasem spotkań całej rodziny. Prezenty, układane pod choinką, roznosi gwiazdor, gwiazdka lub dzieciątko.
Potrawy na wigilijnym stole
Ilość potraw, podawanych w czasie wieczerzy, zmieniała się w czasie wieków. Tradycyjnie podaje się 12 dań, zawierających płody ziemi. Najpopularniejszymi daniami są barszcz z uszkami, smażony karp, kapusta z grochem i grzybami, pierogi z kapustą, kluski z makiem, kutia, makówki, kompot z suszonych owoców, słodkie ciasta. W zależności od regionu, wigilia może być przygotowana w nieco odmienny sposób, jednak podstawę zawsze stanowią postne pokarmy.
Po wieczerzy wszyscy jej uczestnicy udają się na pasterkę, uroczystą mszę, odprawianą najczęściej o północy. Jest to ważna świąteczna tradycja, która ma przypominać oczekiwanie pasterzy na narodziny Jezusa.
Dawniej uroczysta msza odprawiana była tylko przez Ojca Świętego. Odprawiana była trzykrotnie – o północy, następnego dnia rano oraz w ciągu dnia. Msze symbolizowały potrójne narodziny – prze Boga Ojca, Maryję i każdego wiernego w swoim sercu. Trzykrotna msza oznaczała pokłony składane Chrystusowi przez anioły, pasterzy oraz Trzech Mędrców.
Wigilia to czas wróżb. Współcześnie mają one charakter zabawy, ale jeszcze w XIX wieku wierzono w moc przesądów, pamiętających czasy pogańskie. Schowanie w portfelu łuski wigilijnego karpia, miało zapewnić dostatek w ciągu całego roku. W czasie wigilii nie wolno się kłócić, by nie sprowadzić na domowników nieszczęścia. Wróżono również ze źdźbeł wigilijnego siana.